uit: Trouw, door Sander Hiskemuller
18 september 2012
Met dans en een vertaling van het Japanse poppenspel bunraku zien Ulrike Quade en Nicole Beutler in Sofokles' 'rebel' Antigone een metafoor voor levensvragen van nu.
Vóór 'Antigone', hun eerste voorstelling samen, hadden Ulrike Quade en Nicole Beutler elkaar nog nooit ontmoet. En dat is eigenlijk best raar, realiseren ze zich nu. Allebei van Duitse origine en ongeveer even lang in Nederland, beiden vrouwen in het theater - behoorlijk succesvol, ook internationaal - én allebei geïnteresseerd in het werken met verschillende disciplines. Maar hun eigen disciplines lagen toch net iets te ver uit elkaar: Ulrike Quade maakt beeldend theater met poppen, Nicole Beutler komt uit de danswereld en maakt dansperformancestukken. Beutler: "We bewogen ons in afzonderlijke theatercircuits, en dan kom je elkaar niet zo snel tegen".
Maar ze hóórden wel veel over elkaar en werden nieuwsgierig. En toen ze elkaars voorstellingen bijwoonden, zagen ze overeenkomsten: gevoel voor detail, een rijkdom aan lagen en verteldimensies. Ze zagen ook verschillen. Beutler: "Ulrike legt inhoudelijke zeggingskracht in elk mogelijk detail, terwijl ik veel abstracter met tijd en ruimte omga. We voelden dat we elkaar zouden kunnen versterken."
Ze spraken een dag af om met elkaar te gaan werken; gewoon simpelweg beginnen met wat research te doen. Hoe zou hun gezamenlijke theatertaal eruit kunnen zien? Maar toen werden de ingrijpende bezuinigingen op cultuur bekendgemaakt, en precies op hun afgesproken researchdagje werd er door het Amsterdamse productiehuis Frascati een bijeenkomst voor theatermakers belegd: hoe te reageren op de mare uit Den Haag? Quade: "We zijn daar naartoe gegaan en hebben daar met allerlei mensen gepraat over hoe we als theatermaker kunnen inspelen op het feit dat kunst politiek zo leek te worden afgeserveerd. De Mars der beschaving is daaruit voortgekomen, en het heeft ook de richting voor onze verdere samenwerking bepaald."
Want wat te doen als er iets gebeurt wat in jouw ogen onrechtvaardig is? Moet je je als individu conformeren, of juist vrijbreken? Vragen die Beutler en Quade flink wat hoofdbrekens bezorgden. Beutler: "We vroegen ons vooral af of we als theatermakers zoiets 'politieks' wel konden integreren in onze voorstelling".
Het antwoord liet zich lezen in Sofokles' protagoniste 'Antigone', de klassieke heldin, die volgens Beutler en Quade staat voor hedendaagse dilemma's. De intuïtieve vrijdenker Antigone, dochter van Oedipus, wil in weerwil van koning Creon haar broer Polyneikes begraven, die als landverrader wordt gezien. Haar zuster Ismene roept Antigone tevergeefs op verstandig te zijn en naar de koning te luisteren.
Quade: "Antigone vecht voor haar idealen, ook al botsen die met de begrenzing die de maatschappij oplegt. Wij leven nu in een wereld waarin we alles al hebben. Mensen weten niet meer zo goed waar ze zich voor in moet zetten, dus we dachten: een beetje méér Antigone in de wereld zou welkom zijn."
Fascinerend hoe alles reeds aanwezig was bij Sofokles, menen Quade en Beutler. "De mens worstelt nog steeds met dezelfde vragen: volg je je eigen morele kompas of conformeer je je aan wat er van je wordt verwacht. Het putten uit de Klassieken ligt eigenlijk zo voor de hand." Al het nieuwe wordt gecreëerd uit wat er al is, vindt Beutler, die succes oogstte met haar hedendaagse herinterpretaties van ballet- en moderne dansklassiekers. "Wij reflecteren op onszelf door te kijken naar wat er al is."
Referenties naar de geschiedenis vonden ze ook in bunraku, een traditionele Japanse vorm van poppenspel die Quade in Osaka bestudeerde. Hierbij wordt elke pop voortbewogen door drie poppenspelers die in het zwart zijn gekleed en deels zichtbaar, deels onzichtbaar zijn voor het publiek. Een vorm die veel ruimte biedt voor choreografie, meent Beutler. "De poppen hebben een klein hoofd en kleine handen, de rest is van stof. Als je daarmee beweegt wordt als vanzelf dans gesuggereerd."
De poppen, drie stuks, vertegenwoordigen de hoofdpersonages uit Sofokles' tragedie: de rebel Antigone, haar gematigde zus Ismene en hun broer Polyneikes, om wie Antigone's strijd is begonnen. De poppen, gemaakt in Japan door een traditionele bunrakupoppenmaker, zijn hedendaags vertaald - zo draagt pop Polyneikes, instigator voor Antigone's strijd, een legerbroek. De poppen worden voortbewogen door twee dansers en een actrice, langs een 'catwalk', geïnspireerd op het klassieke nohtheater, en niet vanachter een laag muurtje, zoals in de Japanse traditie gebruikelijk is. Quade: "We hebben dat muurtje als het ware omgeklapt. Daardoor maken we juist zichtbaar wat in de Japanse traditie wordt verdekt en doorbreken daarmee de illusie. Beutler: "We hebben bunraku van a tot z choreografisch benaderd. Je ziet de poppen bewegen, maar ook dat ze leunen op hun bespelers. Dat wordt in de voorstelling uitgewerkt door het bewegingsmateriaal van de dansers om te zetten in die van de poppen, en andersom."
Met het doorbreken van de illusie van de tot leven gewekte pop komen we als vanzelf weer uit bij het thema: hoe vrij zijn we nou eigenlijk helemaal? Beutler: "Antigone blijft dan wel pal staan voor haar idealen, ze vindt daardoor ook de dood". Quade: "Pop, mens - waarschijnlijk zijn we veel minder vrij dan we eigenlijk zouden willen".