ATMEN

De voorstelling Atmen speelt zich af in een schouwburg die is overwoekerd door de natuur. Theatermaker Nicole Beutler voert haar publiek mee naar een mogelijke toekomst, waarin onze planeet langzaam op adem komt na een klimaatramp.

Fritz de Jong 18 oktober 2023, 03:00

In 2021 kondigde Nicole Beutler (München, 1969) aan dat ze vier jaar lang uitsluitend voorstellingen zou maken over de klimaatcrisis. Helemáál lukte dat niet: zo maakte ze tussendoor een veelbesproken voorstelling die onder meer draaide om Arnon Grunbergs dansschaamte. Dat ging echter niet ten koste van de planning van haar trilogie Rituals of Transformation (Towards a New Humanity). Een voorschot op deze milieucyclus had de choreograaf in 2019 eigenlijk al genomen met Our House Is On Fire. “Die beroemde uitspraak van Greta Thunberg voelde zo urgent. Mijn dochter die toen vijftien was zei: ik wil toch ook ooit moeder en grootmoeder worden. Toen realiseerde ik me: dat is over 30 of 60 jaar, hoe ziet de wereld er dan uit? In die voorstelling wilde ik activistisch zijn en alleen maar dat zeggen, op verschillende manieren: ons huis staat in brand.”

In het eerste deel van het drieluik, de dansopera Ginkgo or: 56 million years ago there were palm trees on the North Pole (2022), is de brand al uitgewoed. “In die voorstelling nemen we afscheid van de mensheid. De performers proberen een normaal leven te leiden op een enorme berg met spullen, een soort vuilnisbelt. Als ze beseffen dat het te laat is om nog iets te redden maken ze een soort altaar van al die objecten en dat wordt dan een berg waarin ze verdwijnen. Het stuk eindigt met een wonderschoon tafereel: een wereld zonder mensen.”

Schubert

Met Atmen, de tweede voorstelling van de trilogie, schetst Beutler een wereld daarna. “In het jaar 2200 is de schouwburg overgenomen door de natuur. Ik probeer een beeld te schetsen van een landschap, van een toestand waar de mens uit de schaduwen terug naar voren komt. Met aangepast gedrag, meer luisterend naar de omgeving. Een nieuwe mens die niet terug gaat naar de natuur, maar vooruit naar de natuur.”

Lees meer hier.

EINDHOVEN - De Philipszaal van het Parktheater is herschapen tot een jungle in de voorstelling ‘Atmen’. Drie keer te zien in Eindhoven tijdens het festival Nieuwe Maan. Een visioen van een aarde na de ineenstorting van de huidige beschaving.

René van Peer 12-01-24, 12:00

„Wat zou er gebeuren als wij er ineens niet meer zijn”, zegt Nicole Beutler, choreograaf en theatermaker over de voorstelling Atmen. Het is het tweede deel van een drieluik met als titel Rituals of Transformation. Dieren, planten, schimmels en micro-organismen hebben de heerschappij over de aarde overgenomen van de mens. De planeet kan eindelijk weer ademhalen.

„In wezen biedt de voorstelling een positief toekomstbeeld, waarin de aarde zich herstelt”, vervolgt Beutler. „Een van de bronnen voor Atmen is het boek The World Without Us van Alan Weisman. Het is een gedachtenexperiment. Het is niet waarschijnlijk dat zoiets gebeurt, maar het opent wel een horizon.”

Veredeling van metalen

Beutler kwam op het idee van dit drieluik doordat haar dochter vijf jaar geleden tegen haar zei dat zij grootmoeder wilde worden. „Dat is over zeker zestig jaar. Ik ging me afvragen hoe de wereld er dan uit zou zien. Als je het nieuws volgt met al die doemscenario’s word je bevangen door machteloosheid. Met de mogelijkheden die ik heb wilde ik die thematiek centraal stellen, maar voorbij de angst denken. Het is een toekomstvisie in drie fases, gebaseerd op het proces waar alchemie mee werkt, een veredeling van metalen naar goud in drie stappen.”

Het eerste deel Ginkgo vertegenwoordigde de zwarte fase, het einde van de wereld door overproductie, waardoor de mens verdrinkt in zijn eigen afval. Het materiaal dat in deze voorstelling gebruikt werd, had het gezelschap van Beutler grotendeels op straat gevonden. De tweede fase Atmen is kwikzilver. „Het is een maanverlichte nacht. Alles staat in een zilveren schijnsel, alles is vloeibaar en in beweging. De zaal is overgenomen door de natuur. Mensen treden uit de schaduwen tevoorschijn. Ze vormen een nieuwe gemeenschap, die zich aanpast aan deze werkelijkheid en onderdeel wordt van de omgeving.”

Netwerken van schimmels

Beutler creëert die omgeving met decorstukken op het podium en in de zaal, en een projectie van videokunstenaar Heleen Blanken, die werkt op het snijvlak van natuur en technologie. Daarin bewegen organische vormen en zie je het groeien van wortelstelsels en netwerken van schimmels en mycelium. De sfeer in de zaal wordt versterkt door muziek. Naast een live gezongen uitvoering van het lied Das Gesang der Geister über dem Wasser van Franz Schubert klinkt er een elektronische compositie van Gary Shepherd. Doordat het decor zich uitstrekt tot in de zaal is ook het publiek fysiek onderdeel van dit visioen.

Ik wil in deze toekomstvi­sie voorbij de angst denken

Lees meer hier

Het kan soms moeilijk zijn te accepteren dat de aarde opwarmt terwijl we ons midden in de huidige koudegolf bevinden, met sneeuw op de daken en ijs op de grachten. Maar, zo wordt ons verteld, de opwarming van de aarde is echt, en als we er niets aan doen, leidt het de planeet naar de ondergang. Het einde is nabij - maar dat is het altijd geweest.

Het hoofddoel van Nicole Beutler Projects is het probleem van klimaatverandering. Met Atmen heeft mevrouw Beutler het midden bereikt van haar trilogie Rituals of Transformation, waarvan het eerste deel, Gingko, handelde over de stervende planeet. Ingesteld, post-apocalyps, te midden van de overblijfselen van een gebroken wereld, voorspelde het onze ondergang en bedreigde zelfs de gingko boom, die al 290 miljoen jaar op aarde overleeft.

Maar het is niet allemaal doem en somberheid. Atmen stelt zich de nasleep van klimaatverandering voor, dat de aarde uiteindelijk weer zal ademen en dat de mensheid zal opkomen uit een wereld die is overwoekerd door groen, dezelfde oeroude soep die voor het eerst het leven voedde.

Voor de voorstelling wordt het theater zelf deze omgeving, met het orkestbak gevuld met bomen en planten en begroeiing die halverwege de zaal binnendringt. Het podium zelf wordt gedomineerd door een enorme grijze bult (aarde/rots/lava?), en van onderuit zijn de bewegingen van het leven te detecteren terwijl zes personages geleidelijk opduiken uit de donkere ondergroei. Een weggegooide oliedrum, een herinnering aan verloren tijden, is half verborgen te zien aan de achterkant en een nogal ongepaste metalen ladder speelt een prominente rol in de gebeurtenissen. In Gingko werd het dierenrijk vertegenwoordigd door een ijsbeer, in Atmen is het een witte wolf die verschijnt.

De beweging van de performers was vaak als een lang vergeten stammenritueel dat de aarde aanbad als een godheid. Op andere momenten was de choreografie primitief, waarbij een strijd om te overleven werd afgebeeld in een omgeving die hoewel groen, nog steeds vijandig was. Er was rust aan het einde toen de dingen tot rust kwamen, gemarkeerd door enkele mooie koorzangen van het ensemble.

Visueel en theatraal was Atmen spectaculair. Naast de overvloed aan echte planten in het theater waren er enorme projecties ontworpen door Heleen Blanken, die het aantal vegetatie om ons heen vergrootten. De meest spectaculaire van de projecties was zonder twijfel een enorme waterval, de volledige hoogte van het podium. Het geluidsontwerp van Ruben Kieftenbelt, inclusief elektronische muziek van Gary Shepherd, voegde een extra dimensie toe aan de show, evenals de vaak adembenemende lichteffecten. Atmen, net zoals Gingko, is totaal theater, meeslepend en overweldigend, en is zonder twijfel een tour de force om rekening mee te houden.

Toch hebben de meeste planten baat bij een beetje snoeien en groeien ze daardoor groter en sterker. Hetzelfde kan gezegd worden van Atmen, waar er passages waren waarin niet veel leek te gebeuren of waar de actie repetitief of te langdradig was. Desalniettemin heeft de trilogie Rituals of Transformation van Nicole Beutler ongetwijfeld het hart op de juiste plaats, en ik kijk zeker uit naar het laatste deel, Now We Are On Earth, volgend jaar.

Michael Hasted 20 januari 2024

Je kunt luisteren naar het interview met Nicole Beutler op ArtsTalk Radio hier

Nicole Beutler Projects' Atmen zal op tournee zijn door Nederland en Duitsland tot 15 juni.

In ATMEN, het middendeel van de trilogie Rituals of Transformation, voert Nicole Beutler haar publiek binnen in een door planten, mossen en schimmels overgroeide schouwburgzaal. Het beeld van een cultuurplek die is overgenomen door de natuur is adembenemend.

In Nicole Beutlers bekroonde voorstelling 8: Metamorphosis bevonden performers en publiek zich op het toneel van de schouwburg. Tegen het eind werd de kijker beloond met een memorabel beeld: het scherm tussen podium en zaal ging omhoog en bood uitzicht op een in mist badende theaterzaal waar tussen de lege stoelen een boom ontsproten was.

Dat beeld, van natuur die een door de mens gebouwde plek overneemt, is in ATMEN verder ontwikkeld. In plaats van die ene boom is nu de halve Grote Zaal van ITA overwoekerd. Het podium is overgenomen door een plantentapijt. Een overgroeide berg afval loopt als een soort catwalk de zaal in, waar meerdere rode pluchestoelen schuil gaan onder groene organismen. Het publiek wordt de zaal binnengeleid in het donker, vanuit de eveneens in het duister gehulde theatergangen.

ATMEN sluit niet alleen aan op 8: Metamorphosis. De voorstelling is de tweede in Nicole Beutlers ecologisch-activistische trilogie Rituals of Transformation (towards a new humanity). In het eerste deel GINKGO or: 56 million years ago there were palm trees on the North Pole (2022) was te zien hoe de mensheid aan haar eind kwam op een zelf gecreëerde vuilnisbelt. ATMEN is gesitueerd in het jaar 2200, na het voltrekken van deze ecologische ramp.

In Beutlers toekomstvisioen begint de planeet langzaam op adem te komen. Het plukje mensen dat de ramp overleefd heeft is de taal vergeten. In plaats daarvan maken de zes humane figuren die zich langzaam losmaken uit de groene achtergrond klikklakkende tonggeluiden. Het zestal ontwikkelt andere vormen van communicatie, niet door spraak maar door beweging. Het is niet zo’n gekke aanname dat dans bij groepsvorming een rol kan spelen, en dat krijgt hier zijn weerslag in een tribal-achtige choreografie. En dan blijkt er in het collectieve geheugen van deze mensenroedel ook nog een opmerkelijk heldere herinnering te bestaan aan klassieke zang.

Relatief vlot zien we het groepje menselijke overlevers re-evolueren van in groene plantomhulsels over de grond kruipende wezens naar aangeklede mensen die vreedzaam samenkomen rond een vuurkorf. Die evolutionaire snelheid voelt omgekeerd evenredig aan de tijdsbeleving van de toeschouwer. Mede door de atmosferische soundscape van Gary Shepherd is het de eerste twintig minuten zeker de moeite waard om rustig te landen in deze groene wereld, om alle details in je op te nemen en om te zien hoe de spelers zich losmaken uit de achtergrond. Daarna voelt het echter alsof de voorstelling langer duurt dan het choreografische en dramatische materiaal rechtvaardigt. Ook de knap geïntegreerde projecties van videokunstenaar Heleen Blanken, zoals een toverachtig opdoemend beeld van een witte wolf, kunnen niet verhullen dat de voorstelling statisch overkomt, en ook wat afstandelijk. Zelfs al komen de dansers en zangers nog zo dicht bij het publiek.

Naast de indringende openingsbeelden biedt ATMEN ook nog een fraai slottafereel. Op een doorzichtig doek zien we een projectie van stromend water. Zittend, met de rug naar het publiek, kijkt het zestal naar het water en de mistflarden die uit de voorgrond opstijgen. Dit beeld van mensen die zich verhouden tot de overweldigende natuur refereert overduidelijk aan Caspar David Friedrichs beroemde schilderij ‘De wandelaar boven de nevelen’. Om het hoogromantische karakter te onderstrepen zingen de performers regels uit een gedicht van Friedrichs vriend en geestverwant Johann Wolfgang von Goethe:

''De ziel van de mens
Lijkt op water
Uit de hemel komt het
Naar de hemel stijgt het''

Der Gesang der Geister über den Wassern, op muziek gezet door Franz Schubert, geeft de voorstelling te elfder ure toch nog de emotionele lading die daarvoor gemist werd.

Door Fritz de Jong.